زایمان در آب یکی از روش‌های زایمان فیزیولوژیک و طبیعی است که تحمل مادران را در طول وضع حمل افزایش می‌دهد. در این شیوه چند ساعت قبل از تولد کودک مادر درون یک وان آب گرم یا استخر زایمان قرار می‌گیرد. سپس با کمک ماما، مادر می تواند با تجربه کمترین درد و سرعت عمل بالا کودک خود را به دنیا بیاورد و فرزند خود را برای اولین بار در آغوش بگیرد. قطعا بعد از اینکه ۹ ماه موجودی را در وجود خود پرورش دهید شیرین‌ترین لحظه، تولد کودک و در آغوش کشیدن او است. برای اینکه زایمان طبیعی به یک تجربه سخت و آزاردهنده تبدیل نشود می‌توان از شیوه‌های مختلفی همچون زایمان در آب، اپیدروال و… استفاده نمود. زایمان طبیعی در آب به عنوان یک شیوه فیزیولوژیک به مادر کمک می‌کند تا در حین زایمان تحرک بیشتری داشته باشد. در عین حال مادر نه تنها درد و فشار کمتری را تجربه می نماید؛ بلکه جراحت و آسیب های کمتری را متحمل می شود.
بعد از ۹ ماه بارداری حالا چنین از لحاظ جسمانی شرایط لازم برای زندگی در خارج از رحم را کسب کرده است. از سوی دیگر فضای رحم و اعضای داخلی بدن مادر توانایی نگهداری و تغذیه جنین را بیش از ۴۰ هفته ندارد. بنابراین بدن مادر بعد از هفته ۳۷ بارداری خود را آماده می‌کند تا جنین را به خارج از رحم هدایت کند. در همین راستا به مرور زمان دهانه رحم گشاد شده و نازک‌تر میشود. مادر در اثر انقباضات رحمی و عضلات شکمی دچار درد در نواحی کمر و زیر شکم میشود، هر چه به لحظه تولد جنین نزدیک تر می‌شویم این انقباضات رحمی و فشار و درد ناشی از آن تشدید یافته و منظم‌تر می‌گردد. در حین زایمان ممکن است میزان درد بیش از تحمل مادر باشد یا اندازه فشار و کودک به نحوی باشد که عضلات شکمی و بافت‌های رحمی دچار پارگی و خونریزی شدید شوند. تحقیقات اخیر نشان داده هر چقدر پروسه زایمان طبیعی طولانی تر بوده و شدت درد آن بیشتر باشد، مادر بعد از زایمان با آسیب های جدی تر برخورد خواهد کرد. افسردگی بعد از زایمان، عفونت بافت های رحمی، طولانی شدن دوره نقاهت و… تنها بخشی از آسیب هایی است که در نتیجه سختی زایمان طبیعی گریبان گیر مادر خواهد شد.
برای اینکه مادر تجربه تلخی از زایمان نداشته باشد و درد کمتری را متحمل شود، در سال‌های اخیر متخصصان و کلینیک‌های زایمان از استخرهای آبگرم در طی فرایند زایمان واژینال استفاده می کنند. بدین ترتیب مادر می‌تواند از زمانی‌که شروع زایمان را احساس می‌کند در داخل آب گرم قرار گرفته تا لحظه تولد کودک درون آن باقی بماند. آب گرم باعث میشود تا مادر علی‌رغم درد بسیار زیاد بتواند به‌راحتی حرکت کند؛ چرا که وزن مادر توسط آب استخر مهار میشود، می‌تواند از این ویژگی استفاده کند و هر از چند گاهی بر روی شکم، پهلو و یا پشت بخوابد. همچنین آب گرم باعث منبسط شدن عضلات رحمی و شکمی شده و در نتیجه فرایند مهار درد توسط مادر را در حین زایمان طبیعی تسریع می یابد.
هر شیوه ای که در زمینه حوزه پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد به وضعیت روحی و جسمانی بیمار بستگی دارد. به همین خاطر ممکن است یک شیوه درمانی برای فردی مثمر ثمر باشد ولی همان شیوه درمانی برای بیمار دیگری خطرناک و حتی کشنده باشد. به همین خاطر در هنگام وضع حمل زنان باردار، نمی توان از یک روش برای تولد کودک استفاده نمود؛ چنانکه در قرون گذشته بسیاری از زنان در هنگام زایمان طبیعی جان خود را از دست می دادند. بر همین اساس زایمان در آب با تمام محاسنی که دارد برای برخی از افراد توصیه نمی شود.
• وضعیت بریچ جنین: در داخل رحم برای اینکه جنین در هنگام تولد بتواند به راحتی از فضای رحمی خارج شود، باید سر وی به سمت پایین و پاهایش به سمت بالا قرار داشته باشد. اگر برخلاف این حالت باشد اصطلاحا می گویند جنین در حالت بریج به سر می برد ؛ یعنی پاهای جنین به سمت پایین و خروجی رحم قرار دارد و سر او در قسمت بالای شکم مادر قرار گرفته است. در این حالت مادر نمی تواند زایمان طبیعی یا زایمان در آب را انجام دهد؛ بنابراین پزشک با معاینه مادر و وضعیت کودک دستور زایمان سزارین را صادر خواهد نمود.
• مادر چندقلو باردار باشد: زمانی که بیش از یک جنین در رحم مادر وجود داشته باشد انجام زایمان طبیعی یا زایمان در آب بسیار سخت و طاقت فرسا است. به نحوی که شاید مادر نتواند این حجم از فشار و درد را تحمل نماید. بنابراین برای مادرانی که چند قلو باردار هستند به هیچ وجه زایمان طبیعی در داخل آب توصیه نمی گردد.
• جنین نارس باشد: یعنی زیر ۳۷ هفته به دنیا بیاید. در پاره ای از مواقع پزشک ترجیح می دهد جنین زودتر از موعد موقرر از رحم مادر خارج شود؛ در این حالت اعضای جنین به طور کامل رشد نکرده است. از سوی دیگر رحم و بدن مادر خود را برای پروسه زایمان آماده نکرده است. همچنین بدن نوزاد بسیار لطیف و حساس می باشد، بنابراین با کوچکترین فشاری ممکن است آسیب جبران ناپذیری به بدن وی وارد شود. بنابراین تا زمانی که جنین نارس است و 37 هفته بارداری را طی نکرده، نمی توان از زایمان طبیعی در آب برای وضع حمل استفاده نمود.
• جنین قبل یا هنگام زایمان دچار مکونیوم شود: جنین بعد از 48 ساعت پس از تولد باید مدفوع نماید تا پزشک و مادر مطمئن شود سیستم گوارشی نوزاد به خوبی کار می کند و باکتری های مفید در قسمت های مختلف دستگاه هضم نوزاد جایگزین شده اند. اما این پروسه زمانی خطرناک می شود که نوزاد هنوز متولد نشده و درون رحم مادر مدفوع کرده و حتی آنها را بلعیده است. در این زمان پزشک نمی تواند به غیر جراحی سزارین برای خروج جنین از داخل رحم مادر از شیوه های مختلف وضع حمل استفاده نماید.
• مادر تبخال فعال یا هرپس داشته باشد: تبخال تناسلی یا هرپس بیماری ویروسی و واگیر دار است که تا به الان درمان خاصی برای آن کشف نشده است. هنگامی که مادر به این بیماری مبتلا شده باشد، ممکن است نوزاد در حین زایمان به دلیل برخورد با ضایعه های ویروسی به هرپس دچار شده و حتی نابینا شود. هنگامی که مادر مبتلا به تبخال تناسلی تصمیم می گیرد در داخل آب زایمان کند باید متوجه باشد که آب سرایت این بیماری را به نوزاد تشدید می کند. بنابراین پزشک و ماما با توجه به این موضوع هرگز در این حالت از زایمان داخل آب استفاده نخواهند کرد.
• مادر مبتلا به پره اکلامپسی باشد: پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری به دلایل مختلفی می تواند در زنان باردار بروز نماید. اما آنچه که مسلم است حفظ سلامت مادر و کودک در دوران بارداری است. دیابت بالا، فشار خون، چربی و… بخشی از مسمومیت های دوران بارداری است که مانع از انجام زایمان طبیعی و فیزیولوژیک می شود.
• مادر دچار عفونت شدید باشد: اگر مادر دچار عفونت شدیدی باشد، زایمان در آب باعث تشدید این عارضه می گردد؛ به طوری که عفونت از طریق آب به نواحی مختلف بدن سرایت پیدا می کند.
• مادر تب و درجه دمای بدن بالا داشته باشد: اگر در روز های آخر بارداری یا در حین وضع حمل تب و درجه حرارت بدن مادر به دمای بالاتر از 37 درجه سانتی گراد رسید، در این حالت پزشک فرایند زایمان در آب را متوقف می کند و دستور به عمل جراحی سزارین می دهد. بر همین اساس در طول زایمان ماما یا یکی از دستیاران وی به طور مرتب دمای بدن مادر، تنفس مادر و کودک و ضربان قلب هردوی آنها را کنترل می کنند.
• مادر دچار خونریزی شود: مادر در هنگام زایمان دچار انقباضات شدید در نواحی شکم و اطراف رحم می گردد؛ به همین خاطر فشار بسیار زیادی را تحمل می کند. به همین خاطر ممکن است در این حین دچار پارگی بافت های شکمی شده یا رحم مادر دچار خون ریزی شدید شود. اگر چنین اتفاقی صورت بگیرد ماما باید مادر را از داخل وان آب گرم خارج نماید.
• مادر در زایمان قبلی خود قبلاً سزارین کرده باشد: اگر مادر برای چندمین بار میخواهد زایمان نماید باید پزشک از پرونده زایمان های قبلی وی اطلاع داشته باشد. چنانچه در زایمان های قبلی مادر کودکان خود را از طریق سزارین به دنیا آورده باشد و دلیل استفاده از این روش مشکلات مادر و کودک و برش افقی باشد؛ مادر دیگر نمی تواند از زایمان در آب برای وضع حمل استفاده نماید.
• مادر در معرض خطرات ابتلا به مشکلات زایمان باشد: در حین زایمان یا قبل از آن پزشک پیش بینی نماید که مادر ممکن است دچار پارگی عضلات ، ضعف و بیحالی شدید و… شود. در این حالت به هیچ عنوان نباید از این شیوه برای به دنیا آوردن کودک استفاده نمود.
• سن کمتر از 17 یا بیشتر از 35 سال داشته باشد: در فرایند بارداری سن مادر یکی از پارامترهای بسیار حیاتی است که سلامت مادر و جنین را در طول بارداری و زایمان تحت تاثیر قرار می دهد. بر همین اساس مادرانی که بین 20 الی 35 سال دارند بهترین نامزدان زایمان در آب هستند.
زایمان در آب دارای مزایای بسیار زیادی می باشد که در سال های اخیر توجه مادران را به سوی خود جلب کرده است. به طوری که در چند سال اخیر زایشگاه های خاصی با محوریت زایمان در آب در نواحی مختلف دنیا ایجاد شده است.
1. آب گرم موجب افزایش آرامش، کاهش اضطراب و استرس مادر می گردد.
2. آب گرم با انبساط سلول های رحمی و عضلات شکمی موجب کاهش درد مادر می گردد.
3. مادر حالت بی وزنی پیدا می کند و به راحتی می تواند در داخل آب حرکت نماید.
4. راحتی و پشتیبانی در آب به این معنی است که شما می توانید موقعیت های مختلف را برای زایمان در آب امتحان کنید و آزادانه تر حرکت کنید. 5. آب با ایجاد نیروی جاذبه به حرکت نوزاد در کانال زایمان کمک نموده و خروج آن را از رحم تسهیل می کند.
6. آب می تواند فشار خون را از طریق آزاد سازی اندورفین متعادل نماید؛ در نتیجه درد زایمان نیز کاهش خواهد یافت.
7. آب می تواند به کشیدگی پرینه کمک نماید، در نتیجه پارگی و آسیب دیدگی دستگاه تناسلی زن کمتر می شود.
8. کاهش زمان زایمان به ½ مدت زمان زایمان طبیعی
9. کاهش دوره نقاهت و درمان
10. عدم نیاز به بخیه
11. کاهش آسیب ها و عوارض بعد از زایمان
12. عدم نیاز به مصرف داروهای بیهوشی
13. افزایش سرعت در انقباضات رحمی
در این شیوه معمولا خانم های باردار درون یک وان معمولی و بادی شناور می شوند و در داخل وان نوزاد را به دنیا می آورند. در طول زایمان امکان دارد که آب موجود در وان با مواد مختلفی که رنگ های متفاوتی دارند آب وان را آلوده کنند. این مواد شامل خون، مخاط رحم و مدفوع هستند که باید به وسیله توری توسط ماما یا پرستار تمیز شود.
پیش از رفتن به درون وان خانم ها باید یک لباس راحت بپوشند. پژوهش ها نشان می دهند که زایمان در آب به نوعی زایمان طبیعی محسوب می شود. استفاده از این شیوه برای زایمان تاثیر قابل توجهی بر روی سلامت مادر و نوزاد دارد. استفاده از آب گرم باعث می شود که مادران احساس راحتی بیشتری داشته باشند و مادر احساس کند که کنترل بیشتری بر روی اوضاع دارد. شناور بودن در آب به مادران این امکان را می دهد که به سادگی و راحتی بیشتری جا به جا شوند. این نوع زایمان برخلاف تخت محدودیت کمتری دارد و به مادران باردار اجازه می دهد که هر نوع پوزیشنی را که راحت تر هستند را انتخاب کنند. نکته دیگری که در مورد زایمان در آب وجود دارد اين است كه ريسك بريدگي هاي واژينال كه در زايمان هاي طبيعي به وجود مي آيد به ميزان زيادي كاهش مي دهد.
اگر می‌خواهید زایمان خود را در آب انجام دهید، باید حتماً از مراقبت‌های پزشکی مناسب برخوردار باشید. پزشکان و متخصصان مراقبتی با تجربه باید در کنار شما باشند تا همه چیز به خوبی پیش برود و هر گونه مشکلی رخ ندهد. توجه به جزئیات و رعایت اصول بهداشتی از جمله مهم‌ترین مراقبت‌های پزشکی در زایمان در آب است.
مقایسه زایمان در آب با روش‌های دیگر زایمان نیز مهم است. این مقاله به مقایسه زایمان در آب با سزارین پرداخته و نقاط قوت و ضعف هریک را مورد بررسی قرار می‌دهد تا شما بتوانید بهترین تصمیم را برای خود و نوزادتان بگیرید.
همانطور که می دانید زایمان طبیعی برای مادر و نوزاد مزایای زیادی دارد. به همین دلیل است که پزشکان به جز در موارد اورژانسی در دیگر شرایط سزارین را توصیه نمی کنند. افرادی که زایمان در آب را انتخاب می کنند به علت شناور شدن در آب انقباضات رحمی را بهتر تحمل می کنند. یکی دیگر از مزیت های شناور شدن در آب بهبود گردش خون و اکسیژن رسانی در عضلات رحم می باشد. این امر باعث می شود که مادران در هنگام زایمان درد کمتری را تجربه کنند و اکسیژن بیشتری به نوزاد برسد. زمانی که مادران باردار در آب شناور می شوند فشارخون آن ها که بر اثر اضطراب و استرس افزایش پیدا کرده است کاهش پیدا می کند.
مدت زمانی که برای ریکاوری زایمان در آب وجود دارد از زایمان به روش طبیعی در آب بیشتر است. درست است که درد زایمان در آب بیشتر از سزارین است اما درد بعد از زایمان به شیوه سزارین معمولا طولانی تر از زایمان در آب است.
تجربه یک زایمان موفق به اندازه زیادی به آمادگی و آگاهی خانم های باردار بستگی دارد. خانم های باردار می توانند با مشورت ماما یا پزشک خود از روش زایمان در آب که به عنوان یک روش بسیار عالی به شمار می رود استفاده کنند. لازم است پیش از انتخاب این روش اطلاعات کافی را کسب کرده و آموزش های لازم را جدی بگیرید. روش زایمان در آب به عنوان یکی از شیوه های نسبتا جدید است که طرفداران زیادی پیدا کرده و با فشار و درد روحی کمتری همراه است. همین امر موجب می شود که خاطره خوبی از زایمان در ذهن خانم ها باقی بماند. اما برای این روش مخالفانی نیز وجود دارد آن ها عقیده دارند که مزایای زایمان در آب هنوز به لحاظ علمی ثبت نشده است. در برخی موارد ممکن است مشکلاتی برای مادر و نوزادان به وجود بیاورد.
اگر این مقاله را خوانده اید و تصمیم گرفته اید تا زایمان در آب را برای وضع حمل انتخاب کنید بهتر است به چند نکته مهم نیز توجه نمایید.
1. در طول بارداری خود باید با یک پزشک متخصص مشورت کنید این کار به شما کمک می کند تا از وضعیت سلامت خود و فرزندتان آگاهی کامل کسب کنید. چرا که در برخی از موارد ممکن است با توجه به شرایط جسمانی شما و جنین استفاده از این شیوه زایمان امکان پذیر نباشد.
2. در مورد مراکز و کلینیک هایی که شیوه زایمان در آب را انجام می دهند اطلاعات کاملی به دست بیاورید و در مورد خدمات ارائه شده، چه کسانی در هنگام زایمان در اتاق حضور خواهند داشت و به شما کمک خواهند کرد، هزینه های زایمان و مراقبت از خودتان و فرزندتان و… اطلاعات کاملی به دست بیاورید.
3. سعی کنید در هنگام زایمان در آب از لباس های راحت استفاده کنید تا حدالامکان بالاتنه شما را پوشش دهند ولی در فرایند زایمان مشکلی ایجاد نکنند.
4. در مورد بیمارستان و مراکز زایمان مورد نظر اطلاعات کامل و جامعی کسب نماید تا مطمئن شوید که اتاق به طور کامل ضد عفونی شده و کادر مجموعه مسئولیت پذیر و متعهد هستند.
5. از یک پزشک متخصص با تجربه در طول دوران بارداری و مراحل مختلف زایمان و خروج نوزاد استفاده نمایید.
کلام آخر
به یاد داشته باشید زایمان طبیعی یک پروسه کوتاه مدت یا چند ساعته نیست، چرا که برای خروج جنین از رحم بدن مادر از یک ماه قبل خود را آماده می کند. از سوی دیگر به طوری قطعی نمیتوان زمان دقیقی برای زایمان و تولد کودک تعیین نمود. با این حال با بررسی شرایط کلی و مشاهده مجموعه ای عوامل باید مادر برای زایمان سریعا خود را به مرکز درمانی برساند. اگر از شیوه زایمان در آب برای وضع حمل می خواهید استفاده کنید باید از قبل با پزشک خود در این زمینه صحبت کنید. از سوی دیگر نیازی نیست کل مدت زمان زایمان را در داخل آب بگذارنید؛ چرا که در این شیوه شما مختار هستید هر زمان که بخواهید از آب خارج شوید و بقیه مراحل را در بیرون از وان بگذرانید. فراموش نکنید ماما می تواند در هر لحظه ای از فرایند زایمان با توجه به وضعیت شما و کودکتان دستور به خروج از وان آب گرم یا عمل سزارین را صادر نماید. به یاد داشته باشید که شما برای دریافت دارو و در مرحله آن پس از تولد نوزاد باید از وان آبگرم خارج شوید تا بقیه مراحل همچون تخلیه و دریافت جفت، بخیه و… در خارج از آب انجام شود.
سوالات متداول
در حال حاضر تنها چند مجموعه درمانی در کل کشور وجود دارد که از امکانات لازم برای زایمان در آب بهره مند هستند.
خیر، شما می توانید تنها بخشی از پروسه زایمان را در داخل آب سپری کنید یا تمام مدت زمانی پروسه زایمان را تا لحظه تولد کودک درون آب بگذارنید.