یکی از مسائل بسیار مهم که باید هنگام بارداری به آن توجه نمود زایمان زودرس و دلایل آن است. خانم هایی که باردار هستند باید نکات متعددی را رعایت نموده و دوران بارداری خوبی را از جهات مختلف پشت سر بگذارند تا دچار زایمان پیش از موعد نشوند. زایمان زودرس بر اثر عوامل مختلفی اتفاق می افتد و عوارض بسیار بدی برای کودک و مادر به همراه خواهد داشت. پیشگیری از زایمان زودرس موضوعی کاملا جدی محسوب شده که باید به آن توجه ویژه داشت.
اگر به دنبال کسب اطلاعات بیشتر درباره زایمان زودرس و دلایل آن و همچنین عوارض و خطرات و راه های پیشگیری از زایمان پیش از موعد هستید، پیشنهاد می کنیم تا انتهای مطلب همراه ما باشید. در این مقاله از مرکز مشاوره و خدمات بارداری و مامایی نورسته قصد داریم به بررسی جامع و کامل زایمان زودرس بپردازیم.
فهرست
زایمان قبل از هفته 37 بارداری را زایمان زودرس می گویند. گاهی اوقات برخی از مادران باردار بر اثر دلایلی در چندین هفته قبل از تکمیل شدن دوره 9 ماهه بارداری خود زایمان می کنند. یک بارداری طبیعی بین 37 تا 40 هفته طول می کشد و بیشتر زنان در مرز 40 هفتگی و برخی کمی زودتر زایمان می کنند. اما در برخی از خانم ها انقباضات دهانه رحم زودتر از هفته 37 شروع شده و دهانه آن باز می شود و زایمان زودرس اتفاق می افتد. زایمان زودرس خطرات زیادی برای کودک به همراه دارد و نوزاد به اصطلاح نارس است. مراقبت های ویژه ای برای نوزادان نارس باید صورت بگیرد تا احتمال هرگونه آسیبی کاهش یابد.
همچنین بخوانید: درباره زایمان در آب بیشتر بدانیم
علت زایمان زودرس همیشه مشخص نیست و ممکن است هر زن بارداری آن را تجربه کند. گاهی اوقات برخی از خانم ها در دوران بارداری تمام کارها را درست انجام داده و نکات و موارد مراقبتی را رعایت نمودند اما باز هم دچار زایمان زودرس می شوند. با این وجود عواملی هستند که زایمان زودرس را تشدید نموده و برخی از زنان را بیش از سایرین مجبور به زایمان پیش از موعد می کنند. آگاهی از این خطرها می تواند بسیار کمک کننده بوده و از بروز زایمان زودرس و اتفاقات ناخوشایند برای کودک جلوگیری کند.
داشتن این عوامل خطرزا لزوما بدین معنا نیست که حتما زایمان زودرس اتفاق می افتد. این دلایل ممکن است در برخی افراد باعث زایمان پیش از هفته 37 بارداری شود و در برخی دیگر مشکلی ایجاد نکند. اما احتیاط و مراقبت از اهمیت بالایی برخوردار بوده و زنان باردار باید در صورت وجود هرگونه مشکل با پزشک خود در ارتباط بوده و از او برای برطرف کردن خطرات احتمالی کمک دریافت کنند.
حاملگی چند قلویی یکی از دلایل زایمان زودرس محسوب می شود. زیرا رحم برای نگه داشتن چند جنین بیشتر کشیده می شود. رحم مانند دیگر عضلات بدن زمانی که بیش از حد کشیده شود، منقبض می گردد. در نتیجه زمانی که یک خانم چند قلو باردار است، این احتمال وجود دارد که رحم بیش از حد و پیش از موعد مقرر تولد نوزاد کشیده شود و انقباضات آن شروع گردد. در نتیجه زایمان زودرس اتفاق می افتد.
حاملگی چند قلویی مادر و نوزاد را در معرض خطرهای بیشتری قرار می دهد و عوارض مختلفی را ممکن است علاوه بر زایمان زودرس به همراه داشته باشد. از مهمترین این عوارض می توان به ابتلا به پره اکلامپسی (Preeclampsia) یا همان دیابت حاملگی برای مادر و کم خونی برای نوزاد را نام برد. در صورت بارداری چندقلویی باید مراقبت های بیشتری از مادر صورت بگیرد و به صورت مداوم وضعیت او توسط پزشک متخصص زنان و زایمان بررسی شود.
زنانی که در گذشته زایمان پیش از موعد و فرزند نارس داشته اند بیشتر در معرض زایمان زودرس قرار دارند. احتمال این امر به تعداد زایمان های زودهنگام قبلی و چگونگی زودرس بودن آن ها بستگی دارد. در کسانی که زایمان زودرس قبلی داشتند، احتمال وقوع زایمان زودهنگام بعدی در همان زمان یا حتی زودتر وجود دارد.
زایمان زودرس بیشتر برای خانم هایی اتفاق می افتد که زایمان زودرس خود به خودی دارند. همه افرادی که یکبار درد زایمان زودهنگام را تجربه نمودند، شامل این موضوع نمی شوند. معمولا خانم هایی که زایمان اول آنها پس از سپری کردن دوره 37 الی 40 هفته صورت گرفته است کمتر در معرض خطر زایمان زودرس هستند.
یکی دیگر از دلایل زایمان زودرس داشتن سابقه سقط جنین است. برخی از محققین و پزشکان به این نتیجه دست یافتند که زنانی که یکبار سقط جنین را تجربه نمودند بیشتر از سایرین در معرض زایمان زودرس قرار می گیرند. علت اصلی این موضوع به طور دقیق مشخص نشده اما طبق تحقیقات به دست آمده این احتمال وجود دارد که دهانه رحم طی عمل سقط جنین آسیب می بیند و دیگر مانند قبل توانایی لازم را برای گذراندن دوره 9 ماهه بارداری نخواهد داشت.
زنانی که بین هفته های 12 تا 24 بارداری خود دچار خونریزی واژینال می شوند، بیشتر از سایرین احتمال زایمان زودرس را دارند. از مهمترین دلایل خونریزی واژن در طول دوران بارداری، جفت سرراهی و یا جداشدن جفت می باشد. زمانی که جفت به طور جزئی یا کامل دهانه رحم را بپوشاند جفت سرراهی اتفاق می افتد. گاهی اوقات ممکن است جفت خیلی زودتر از موعد از دیواره رحم جدا گردد که این امر به زایمان زودرس می انجامد.
اگر در زمان بارداری دچار خونریزی واژینال شدید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید. با اینکه خونریزی واژینال همیشه نشان دهنده مشکل و خطر نیست اما علت آن مهم است. دلیل خونریزی باید مشخص گردد تا در صورت بروز مشکل بتوان به سرعت از آن جلوگیری نمود.
عفونت های باکتریایی یا ویروسی از دیگر عوامل زایمان زودرس به شمار می روند. عفونت می تواند در بخش های مختلف دستگاه تناسلی زنان مانند واژن، دهانه رحم، رحم، مجاری ادرار، مثانه و یا کلیه ها ایجاد شود. حتی امکان عفونت در خون نیز وجود دارد و می تواند بر زایمان زودرس تاثیر گذار باشد. زمانی که عفونت به رحم برسد اختلالات مختلف و واکنش های شیمیایی ایجاد شده و باعث منقبض شدن رحم می گردد. اگر عفونت از غشاهای اطراف جنین عبور کند و وارد حفره آمنیوتیک شود، احتمال زایمان زودرس بسیار زیاد می شود.
کلامیدیا، واژینو باکتریال، عفونت ادراری، سوزاک و تریکومونیازیس مهمترین و شایع ترین عفونت های دوران بارداری می باشند. در صورت بروز هرنوع عفونتی باید سریعا به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه شده تا از خطرات بعدی جلوگیری شود.
مایع آمنیوتیک مایعی است که جنین را در رحم مادر احاطه کرده است. پلی هیدرآمنیوس زمانی اتفاق می افتد که مقدار این مایع بیش از حد افزایش یافته و در نتیجه باعث کشیدگی رحم گردد. وقتی رحم بیشتر از اندازه نرمال خود کشیده شود، انقباضات زودتر رخ داده و نهایتا زایمان زودرس رخ می دهد.
بزرگ شدن غیر معمول شکم با توجه به هفته حاملگی، دشواری در تنفس، کاهش ادرار و افزایش تورم پاها از علائم نشان دهنده پلی هیدرامنیوس محسوب می شوند. در صورت مشاهده هر گونه از این علائم سریعا به پزشک مراجعه نموده تا پس از سونوگرافی و تشخیص مقدار زیاد مایع آمنیوتیک، مقدار مایع اضافی توسط پزشک و از طریق آمنیوسنتز خارج گردد. در طی این روش از سونوگرافی شکم جهت هدایت سوزن درون کیسه آمنیوتیک به منظور استخراج مایعات اضافی استفاده می شود. علاوه بر از بین بردن مایع اضافی می توان در این عمل از بافت نمونه برداری کرد و دلیل رخ دادن پلی هیدرامنیوس را مشخص نمود. نتایج آزمایشات نشان خواهد داد که چه مشکلی برای مادر، جنین و یا جفت پیش آمده است.
دیابت و ناسازگاری سلول های قرمز خون مانند Rh ناسازگار در خون مادر و جنین رایج ترین دلایل بروز پلی هیدرامنیوس می باشند. تعیین علت این عارضه بسیار اهمیت دارد زیرا خطر زایمان زودرس به دلیل این بیماری و نه به شدت آن بستگی دارد.
از دیگر دلایل زایمان زودرس می توان به مشکلات به وجود آمده برای دهانه رحم اشاره نمود. دهانه رحم قسمت تحتانی آن می باشد و به طور معمول باید در تمام طول دوران بارداری بسته بماند و در زمان مقرر بر اثر انقباضات باز شود تا نوزاد بیرون آید. گاهی اوقات ممکن است قبل از رسیدن به زمان موعود این دهانه دچار مشکلاتی شود و اصطلاحا گشاد گردد. در این صورت زایمان زودرس اتفاق خواهد افتاد.
این مشکل که به نارسایی دهانه رحم شناخته می شود بر اثر عوامل مختلفی ممکن است به وجود آید. از مهمترین این عوامل می توان موارد زیر را نام برد:
اگر طی معاینات صورت گرفته توسط پزشک متخصص زنان و زایمان مشخص شود که دچار نارسایی دهانه رحم هستید، باید به طور مرتب در تمام دوران بارداری تحت نظر باشید. با تشخیص پزشک حتی می توانید از روش سرکلاژ گردن رحم نیز برای تقویت دهانه ضعیف رحم خود استفاده نمایید.
علاوه بر مشکلات دهانه رحم و نارسایی آن ممکن است مشکلات مختلفی نیز برای خود رحم اتفاق بیفتد که باعث زایمان زودرس شوند. نارسایی رحم نیز یکی ازدلایل اصلی زایمان زودهنگام محسوب می شود که برخی از خانم ها دچار آن می شوند. زنان با رحم غیرطبیعی بیشترین خطر ابتلا به عوارض زایمان رودرس را دارند. از شایع ترین ناهنجاری ها و نارسایی های رحم می توان به موارد زیر اشاره نمود:
برخی از عوامل بیرونی نیز می توانند باعث بروز زایمان زودرس شوند. یکی از دلایل به دنیا آمدن نوزاد قبل از هفته 37 بارداری ژنتیک است. مشکلات ژنتیکی که خانم ها از خانواده خود به ارث می برند ممکن است باعث زایمان زودرس شوند.
از دیگر عوامل و فاکتورهایی که ممکن است باعث افزایش خطر زایمان زودرس شوند، مشکلات اقتصادی می باشند. زنان کم درآمد به خاطر تغذیه نامناسب، نداشتن مراقبت های لازم، عدم مصرف داروهای مورد نیاز در زمان بارداری و … با احتمال بیشتری زایمان زودرس را تجربه می کنند. تغذیه یکی از مسائل مهم در بارداری محسوب می شود و اگر زنی باردار به خاطر مشکلات مالی نتواند مواد غذایی مورد نیاز خود در دوران بارداری را تامین کند، به وزن ایده آل و وضعیت بدنی مناسب برای یک زایمان طبیعی نمی رسد. در نتیجه زایمان پیش از موعد اتفاق خواهد افتاد.
عوامل اجتماعی نظیر بارداری زیر 16 سال یا بالای 40 سال و مشکلات روانی و استرس های آن، مجرد بودن مادر، بد رفتاری های جسمی و روحی در زمان بارداری، نوشیدن الکل و استفاده از مواد مخدر، عدم حمایت خانواده و دوستان، کار کردن به مدت طولانی و به طور کلی داشتن مشکلات و مسائلی که ذهن را بیش از حد درگیر خود می کنند و باعث اضطراب می شوند، می توانند باعث بروز زایمان زودرس گردند.
خانم های بارداری که علائم زیر را در دوران حاملگی خود و مخصوصا قبل از هفته 37 تجربه می کنند باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه نمایند تا در صورت تشخیص زایمان زودرس اقدامات لازم برای جلوگیری از آن انجام شود.
امروزه با استفاده از دو روش غربالگری می توان زایمان زودرس را تشخیص داده و از خطرات آن جلوگیری نمود.
در این روش دهانه رحم توسط پزشک به دقت بررسی می شود تا در صورت بروز نارسایی و مشکل راه حلی برای آن در نظر گرفته شود. ابتدا پزشک جنین را از نظر اختلالات مختلف مانند نارسایی قلبی و … و مادر را از نظر انقباضات رحم بررسی می کند. سپس دهانه رحم از طریق سونوگرافی از لحاظ نازک شدن یا همان اتساع معاینه می شود. در صورت مشاهده هرگونه مشکل در شرایط جنین و یا رحم مادر توصیه ها و دستورالعمل هایی برای برطرف نمودن آن توسط پزشک ارائه می گردد. معمولا این توصیه ها در زمینه کاهش فعالیت های بدنی، استفاده از داروهای مخصوص، پرهیز از رابطه جنسی، خودداری از استعمال دخانیات و … می باشند. در صورتی که دهانه رحم دچار نارسایی شدید بوده و بسیار ضعیف شده باشد، عمل سرکلاژ توسط پزشک تجویز می گردد تا عضلات تقویت شده و از انقباض پیش از موعد آنها جلوگیری به عمل آید.
همچنین با استفاده از این روش می توان میزان مایع آمنیوتیک و اندازه جنین و سن آن را مشخص نمود. در صورت بروز پلی هیدرامنیوس می توان از طریق اندازه گیری طول دهانه رحم با سونوگرافی متوجه آن شد و اقدامات لازم را برای رفع آن در نظر گرفت.
غربالگری دیگری که برای تشخیص زایمان زودرس انجام می شود، فیبرونکتین نام دارد. این تست برای خانم های بارداری که دچار انقباضات شدید زودهنگام شده اند انجام می شود. فیبرونکتین جنینی یک نوع پروتئین تولید شده توسط جنین می باشد که ترشح بیش از حد آن در دهانه رحم در هفته های 24 تا 34 بارداری نشان دهنده خطر زایمان زودرس است. در صورت مثبت بودن نتیجه FFN، پزشک بی درنگ داروهای جلوگیری از زایمان و همچنین کورتیکواستروئیدها را برای بلوغ سریع تر ریه های جنین تجویز می کند.
بیشتر بخوانید:
مراقبت های دوران بارداری هفته به هفته
سوالات متداول
زایمان زودرس بر اثر دلایل مختلفی مانند مشکلات نارسائی رحم و دهانه آن، مشکلات ژنتیکی، اقتصادی و اجتماعی، بیماری های قبلی، سابقه سقط جنین و یا زایمان زودرس قبلی، تغذیه نامناسب، عفونت های گوناگون، خونریزی غیر معمولی واژینال و حاملگی چندقلویی رخ می دهد.
در صورت بروز زایمان زودرس ممکن است عوارض و مشکلاتی نظیر وزن کم، چربی کم، تنفس نادرست، مشکلات حرکتی و تغذیه ای، حالت غیر طبیعی پوست، خونریزی مغزی، بیماری های ریوی، اختلال شنوایی و بینایی و … برای نوزاد به وجود آید.
از مهمترین عواملی که ممکن است خطر ابتلا به زایمان زودرس را در خانم های باردار افزایش دهد می توان به استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الکلی، فاصله کمتر از شش ماه بین بارداری ها، استفاده از داروهای غیرمجاز و مضر، ابتلا به بیماری های مزمن مانند فشار خون بالا و دیابت و کمبود یا اضافه وزن اشاره نمود.
زمانی که براساس معاینات پزشک متخصص مشخص شود که دهانه رحم دچار نارسائی شده و عضلات آن از قدرت و توانایی لازم برای بسته نگه داشتن رحم در تمام طول دوران بارداری برخوردار نیستند، از عمل سرکلاژ استفاده می شود. در این عمل دهانه رحم تقویت شده تا از بروز انقباضات زودتر از موعد و در نتیجه زایمان زودرس جلوگیری گردد.
اگر دارای علائم نشان دهنده زایمان زودرس هستید و یا این علائم را ندارید و برای مراقبت بیشتر نیاز به معاینات لازم دارید می توانید به مرکز مشاوره و خدمات بارداری و مامایی نورسته زیر نظر دکتر عباسی مراجعه کنید. در این مرکز انواع خدمات درمانی و مشاوره و آموزش های لازم قبل، هنگام و بعد از بارداری با جدیدترین روش های درمانی و خدماتی به خانم های عزیز ارائه می گردد.